Akıllı Telefon
İşletim sistemleri akıllı telefonların donanımını ve yazılımını kontrol eder, yönetir ve onların uyumlu çalışmasına olanak sağlar. Bazı işletim sistemleri tüm ihtiyaçları karşılarken, bazıları belli işleri yapmaya yoğunlaşabilir. Kısaca bu sistemleri tanımak gerekirse;
Symbian
Bu işletim sistemi bugün 100’den fazla telefon modelinde kullanılmakla beraber kernel ve middleware bileşenlerini içermektedir. Bu düşük seviyeli bir sistemdir ve kullanıcı arayüzü olarak başka eklentilere ihtiyaç duyar.
The Linux Smartphone
Linux diğer birçok işletim sisteminden açık kaynak kodlu olmasıyla ayrılıyor. Bu sistem merkezi bir şirket tarafından değil bir topluluk tarafından geliştiriliyor. Linux birçok işlemciyi destekleme avantajının yanında standart olmama gibi bir dezavantajı da barındırıyor. Bu maksatla birkaç telefon firması Linux’ın standartlaşması için LiMo adında bir kuruluş oluşturdu.
Windows Mobile
Bu işletim sistemi kullanıcıya birçok özellik sunuyor. Kernel’den kullanıcı arayüzüne kadar tüm yazılım özelliklerini kapsıyor. Windows Mobile’ın en kuvvetli olduğu yanı ise diğer tüm Windows işletim sistemleri ile uyumlu çalışması.
Java
Bazı işletim sistemleri Java tabanlı olabiliyor. Bunların en önemli örneklerinden birisi JavaSe. Bu işletim sisteminde de Windows Mobile gibi kullanıcı arayüzüne kadar her şey mevcut. Java dilinin kullanılması kullanıcıya arayüzü istediği gibi şekillendirme imkânı sunuyor. Tüm bu özelliklerine rağmen JavaSe bu alanda büyük bir etki yapmış değil. Fakat bazı analizciler büyük firmaların savaşında onun da kendisine yer bulacağını düşünüyor.
Garnet
Bu işletim sistemi şimdilerde Palm olarak bilinmekle beraber Linux tabanlı olup yine kernelden arayüze kadar tüm katmanlara sahip. 2007 yılının son döneminde piyasaya çıktı. Çoğunlukla PDA (Personel Digital Assistent)’larda kullanılmaktadır.
Özel İşletim Sistemleri
Apple şirketinin meşhur iPhone’unun kullandığı iOS ve Blackberry’nin kendi işletim sistemi ise özel işletim sistemlerinden. Bu işletim sistemleri hakkında yazının ilerleyen bölümlerinde bilgi verilecektir. İşletim sistemleri ile ilgili temel bilgileri verdikten sonra akıllı telefonların özelliklerinden ve biraz tarihinden bahsetmek gerekir;
Akıllı telefonlar klasik cep telefonlarına nazaran çok daha üstün işlem yapma yeteneğine sahiptirler. İlk çıkan akıllı telefonlar tek özelliğe sahipti. Örneğin; kamera, mp3 çalma vb. Bugün çıkan akıllı telefonlar ise bünyesinde birçok özellik barındırıyor.
Akıllı telefonlar günümüzde birçok işletim sistemine sahiptir. Bunlar başta Apple iOS, Google Android, Microsoft Windows Phone, Nokia Symbian, RIM Blackberry ile Linux tabanlı Meamo ve Meego’dur. Bu işletim sistemlerini birçok telefona yükleyebilmek ve devamlı güncelleyebilmek mümkündür.
Klasik telefonlar ile akıllı telefonlar arasında resmi olarak bir fark yok fakat ilk bakışta göze çarpan farklardan biri üçüncü parti programların akıllı telefonlar ve onların işletim sistemleri tarafından çok daha iyi desteklenmesidir.
İlk Akıllı Telefon
İlk akıllı telefon IBM’in 1992’de tasarladığı IBM Simon’du. İlk olarak Las Vegas, Nevada’da düzenlenen bir sergide piyasaya çıkarılmış daha sonra 1993’te satışa çıkmıştı. Bu makine hesap makinesi, adres kitabı, dünya saati, takvim, not defteri, e-posta erişimi, fax alıp-verme ve oyun gibi özellikleri desteklenmekteydi. En önemli özelliği ise dokunmatik ekran olmasıydı. Nokia akıllı telefon piyasasına 1996’da piyasaya sürdüğü Nokia 99000 ile girdi. Nokia daha sonra bu modeli geliştirmiş klavye kullanımı ve yüksek ekran çözünürlüğü imkânı sunmuştur. Bu modeli 9110 ve 9110i takip etmiştir. İlk akıllı telefon (Smartphone) deyimi Ericsson firmasının 1997’de üretilen GS88 telefonu için kullanıldı. Akıllı telefonların tarihinden biraz bahsettikten sonra akıllı telefonlar ve kullandıkları işletim sistemlerinden bahsedelim.
Symbian
2000 yılında üretilen Ericsson’un 2380 akıllı telefonu açık kaynak kodlu olarak üretilen ilk telefondu. Hafifliği ve küçüklüğü bu telefonun o dönemde en büyük özelliğiydi. 2000 yılında ayrıca Nokia ilk renkli ekran telefon 9210’u piyasaya sürdü. Ardından Nokia Wi-Fi ve GPS sistemini ilk kullanan telefonunun 9500’ı piyasaya sürdü. Bu telefon o dönemde diğer eşdeğerlerinden %30 daha pahalı olmasına karşın çok fazla satış elde etti. Birkaç yıl sonra bu özellikler akıllı telefonlarda standart hale deldi. Nokia yoluna N95 ve onun 5 MP kamerası ile devam ederken yine Symbian işletim sistemine sahip Samsung 8 MP kameralı i8910HD telefonunu piyasaya sürdü. Symbian 1996’dan 2011’e kadar pazara hakim olan işletim sistemi iken Google’nin Android işletim sistemi onun yerini aldı. Ardından Nokia’da Symbian yerine Windows Phone’u tercih edeceğini açıkladı.
Palm, Windows, Blackberry
Bu işletim sistemleri önceleri PDA cihazlarında kullanılmaya başlanmış daha sonra akıllı teflonların imkân kabiliyetlerinin PDA’lar ile örtüşmeye başlamasıyla akıllı telefonlara uyarlanmıştır. Amerika’da uzun süre kullanılan ve Palm şirketi tarafından 2001’de üretilen Kyocera 6035 Verizon Wireless ağı üzerinden kullanılmaktaydı. Bu telefon kullanıcıya PDA iletişim listesinden birini seçerek onunla konuşma imkânı sağlıyordu. Fakat bu cihaz Kuzey Amerika dışında pek fazla tutulmadı. 2002 yılında RIM Blackberry cihazlarına akıllı telefon özellikleri kazandırıp 32 milyon (2009) kullanıcıya ulaştı.
iPhone
Apple şirketi ilk iPhone modelini 2007 yılında piyasaya sürdü. iPhone ilk çıktığı dönemde çok pahalı olmasına rağmen geniş kitleler tarafından tercih edildi. Bu telefon çoklu dokunma özelliğine sahip ilk telefondu. İphone’nin en önemli özelliği kuşkusuz çok hassas olan ekranı idi. Bu telefonun internet tarayıcısı da kuşkusuz diğer rakiplerinden üstündü. Telefonun en büyük kusuru üçüncü parti uygulamalara izin vermemesiydi. Bu kullandığı işletim sisteminden kaynaklanmaktaydı. Bunun üzerine iPhone bazı yöntemlerle bu tür uygulamaların yüklenmesine izin verse de birçokları bu yüzden Apple’ı tercih etmedi. 2008 yılında Apple yeni telefonunu piyasaya sürdü ve App Store kurdu. Apple neredeyse dönemin dizüstü bilgisayarlarını aratmayacak şekilde performans gösteren telefonlar üretti.
iPhone4S; A5 (Çift Çekirdek) işlemci, 8MP HD kamera, 960x640 ekran çözünürlüğü, 3G ve Wi-Fi Apple’nin son telefonun bazı özellikleri. Apple ayrıca bu telefonunda iOS5 işletim sistemini kullandı. Her ne kadar bu telefon iPhone 5 beklentilerini karşılamasa da 4’ten farklılıkları ile dikkat çekiyor. Sanırım ilk günden altı yüz bin satış elde etmesi de bunun bir göstergesi.
Android
Bu işletim sistemi ilk olarak 2008 yılında piyasaya çıktı. Bu işletim sistemi açık kaynak kodlu olup Google tarafından desteklenmektedir. Bunun yanında Intel, HTC, ARM, Motorola ve Samsung da bu işletim sistemini desteklemekte. Android’i kullanan ilk telefon HTC’nin HTC Dream telefonu. Bu işletim sistemi Google’nin birçok hizmeti ile uyumlu. Ayrıca üçüncü parti uygulamalara Google Play aracılığı ile erişilebilir. 2010 yılında Google Android kullanan kendi akıllı telefonunu Nexus One‘ı tanıttı. Ardından Xperia Play ve HTC’nin 3D ekranına sahip HTC 3D si piyasaya çıktı.
Bada
Bu işletim sistemi Samsung tarafından 2009 yılında geliştirildi. Bu işletim sistemini ilk kullanan telefon Samsung Wave S8500. Bu telefon dört haftada 1 Milyon sattı.2008 yılının sonunda ise 8 Milyon satışa ulaştı.
Akıllı telefonların ekran özellikleri boyut ve çözünürlük açısından oldukça iyi durumdadır. Genellikle ekran boyutları 2-4 inç arasında değişiyor. Bazıları daha büyük boyutlarda ekrana da sahip bunlara en iyi örnek Samsun Galaxy Note. Tabi ki büyüklükle kullanılabilirlik arasındaki ters orantı unutulmamalı.
Yaygın ekran çözünürlükleri 240x320 ‘dan 720x1280 arasında değişiyor. Android telefonlarda 480x800-540x960 iPhonelarda 640x960 ve HTC Rezord ile Samsung Nexus 720x1280 arasında değişmekte.
Uygulama Marketleri
Apple’nin App Store’u çıkana kadar iPhone sahipleri uygulamalarını Getjar, Handwork gibi platformlardan indirmekteydi. App Store’un başarısı ile Google hemen Android marketi geliştirdi. RIM Blackberry App World’ü, Nokia OVİ Store’u, Palm ise Palm App Catalog’u kullanıcılara sundu. Windows da Windows Mobile için Windows Market Place for Mobile’ı kurdu. Samsung Bada işletim sistemleri için Samsung App kurdu. Amazon da Android işletim sistemi için Amazon AppStore’u kurdu.
App Store bu marketlerden en çok pazara hâkim olanı. Bunun başlıca sebepleri, bu marketin çok fazla uygulama barındırması ve erişiminin kolay olması. App Store %28 ücretsiz yazılım barındırırken Android’de bu oran %57'dir.
Kötü Amaçlı Yazılımlar (Malware)
Kötü amaçlı yazılımların sayısı özellikle bu dönemde akıllı telefonların yaygınlaşması ile arttı. Bu tarz yazılımlar genellikle üçüncü parti marketlerden indirilen programlarda gömülü olarak geliyor. Kötü amaçlı yazılımlar genellikle arka planda çalışmakta ve kullanıcıya kendini göstermemektedir. Bunlardan en bilineni ise SMS trojanıdır. Bu trojan gereksiz SMS atmakta ve faturanızı kabartmaktadır. Kötü amaçlı yazılımlar ayrıca pil ömrünü de kısaltmaktadır. Şuan için iOS ile çalışan sistemler tam koruma altında denilebilir. Android ve iOS dışında kalan sistemler ise çok fazla kullanıcıya sahip olmadıklarından sanırım bu tip yazılımlara pek fazla hedef olmuyorlar. Kötü amaçlı yazılımlardan korunmanın en önemli yolu işletim sistemini sürekli güncellemek ve güvenlik paketlerini yüklemektir.
İşletim Sistemleri Market Verileri
Günümüzde akıllı telefon işletim sistemlerinden Android %52 ile 60.5 milyon iken Samsung 24 milyon, Apple 17 milyon ve Nokia 19.5 milyon kullanıcıya sahip. Akıllı telefonların kullanıcı memnuniyeti incelendiğinde;
Açık Kaynak Kodu Gelişimi
Akıllı telefon piyasasına yavaş yavaş açık kaynak kod kültürü hâkim olmaya başladı. Bu yöntemle yazılmaya çalışılan birçok uygulama var. Günümüzde en çok kullanılan işletim sistemleri de zaten bunlardan.
Doğru Akıllı Telefon Seçimi
Günümüzde akıllı telefonların donanımından çok işletim sistemleri ön plana çıkmaktadır. Üreticinin kendi işletim sistemini üretmesi durumunda (iPhone, Palm, Blackberry) bunların yazılımlarının emniyetli ve güvende olup olmadığına ayrıca üçüncü parti uygulamalara olan erişim imkânlarına dikkat edilmeli ona göre bir tercih yapılmalı.
Açık kaynak kodlu işletim sistemlerinin seçilmesi temel anlamda kötü amaçlı yazılımlara karşı risk taşısa da geniş bir ürün yelpazesi sunması kullanıcıları cezbeden tarafıdır.
En iyi işletim sisteminin özellikleri nasıl olmalı sorusunun yanıtı ise;
-Güncelleme: İşletim sistemi kendisini bir cihaza bağlamadan Wi-Fi, 3G gibi yöntemler ile güncelleyebilmeli,
-Çoklu Dokunuş: İşletim sistemleri çoklu dokunuşu mutlaka desteklemeli,
-İçerik Silme: Cep telefonu çalınma, kaybolma gibi durumlarda kullanıcıya içeriğini silme imkânı sağlayabilmeli,
-Aynı anda farklı uygulamaları çalıştırabilmeli,
-Pil Ömrü: İşletim sistemi ne kadar karmaşıksa pil ömrü o kadar azalmakta Günümüzde akıllı telefonların pil ömürleri oldukça az bunun artması için sanırım kimyagerlere büyük iş düşüyor.